Widzisz osobę, która daje dziecku klapsy, szarpie je czy na nie krzyczy? Zareaguj!

Czy kiedykolwiek byłeś świadkiem bicia, szarpania, czy krzyku na dziecko w przestrzeni publicznej? Czy wiedziałeś wtedy, co zrobić, jak zareagować? Nie ma wątpliwości, że klaps zawsze -  bez względu na to, czy w opinii rodzica jest „delikatny”, czy mocny – jest formą przemocy.  Żaden dorosły nie zaakceptowałby go jako metody wpływu na czyjeś zachowanie w relacji partnerskiej  lub jako sposobu udzielania nagany - np. w miejscu pracy.

Od 2010 r. w Polsce obowiązuje prawny zakaz stosowania wobec dzieci kar cielesnych – w tym także klapsów¹.  Mimo tego „wychowawczy klaps” nadal jest metodą, po którą zdarza się sięgać rodzicom. Do stosowania kar cielesnych wobec dzieci (bicia, klapsów) przyznaje się aż 26%² rodziców, którzy tłumaczą to utratą panowania nad sobą, zdenerwowaniem, temperamentem dziecka, zmęczeniem, bezradnością lub brakiem wsparcia ze strony bliskich osób. Niektórzy rodzice uważają też, że klaps jest skuteczną metodą wychowawczą i stosują ją dla dobra dziecka lub po prostu nie znają innych metod dyscyplinowania dziecka.  

Każdy klaps narusza granice fizyczne i psychiczne dziecka, naraża je na ból i dyskomfort, poniża oraz odbiera mu poczucie bezwarunkowej miłości ze strony najbliższych. Niszczy także relację z dzieckiem i sprawia, że maluch zaczyna bać się rodzica. Poza tym – klaps nie działa! Może uczyć dziecko, że warto kłamać, by uniknąć kary. Sprawia, że maluch nie rozumie obowiązujących zasad i norm, tylko za wszelką cenę stara się uniknąć bólu i przykrości. Nie uczy, co jest dobre, a co złe.

Trudna rola świadka

Wg badań³ w sytuacji bycia świadkiem kary fizycznej wobec dziecka przynajmniej raz znalazło się 8 na 10 respondentów (82%).  Wiele z tych osób deklaruje sprzeciw wobec stosowania przemocy w stosunku do dzieci i czuje potrzebę zareagowania w sytuacji bycia świadkiem bicia dzieci – na ulicy, w sklepie, czy za ścianą. W takich momentach jednak pojawia się wątpliwość, jak to zrobić.

Zareaguj!

Trudno jest znaleźć jeden uniwersalny schemat reagowania na przemoc wobec dziecka. Wiele zależy od konkretnej sytuacji, a także indywidualnych cech i przekonań osoby będącej obserwatorem. Warto, żeby świadek miał świadomość, że osoba, która bije dziecko łamie prawo.

JAK REAGOWAĆ NA KLAPSY I INNE FORMY SUROWEGO DYSCYPLINOWANIA DZIECI W MIEJSCACH PUBLICZNYCH– SKORZYSTAJ ZE WSKAZÓWEK

• Zauważ

Zasygnalizuj, że zauważyłeś sytuację. Nawiązanie kontaktu wzrokowego może być wystarczającą reakcją powstrzymującą niepokojące zachowania rodzica lub opiekuna. Bądź czujny i nie obawiaj się obserwować. Masz prawo przyglądać się temu, co dzieje się w przestrzeni publicznej.

• Nawiąż kontakt

Kiedy rodzicem targają tak silne emocje, że nie potrafi się zatrzymać, nie dotrą do niego racjonalne argumenty. Jeśli chcemy skutecznie zareagować – musimy obniżyć jego napięcie. Zadaj proste pytanie – np.: „Przepraszam, czy coś się stało?” Możesz też odnieść się do własnych doświadczeń, np.: „Pamiętam, kiedy moje dzieci były w tym wieku. To bardzo trudny czas. Czy mogę w czymś pomóc?”. Czasem wystarczy głośno powiedzieć: „Widzę, że jest Pani trudno” lub „Czasem mamy zły dzień i wtedy nie potrafimy się dogadać”. Jeśli choć trochę zbliżymy się do prawdy – rodzic może się uspokoić i otworzyć na dalszą rozmowę. To też skuteczny sposób skierowania uwagi rodzica na siebie i odwrócenia jej od dziecka.

• Nazwij, co widzisz

Nie owijaj w bawełnę, ale też nie krytykuj i nie atakuj. Powiedz spokojnie, ale stanowczo o tym, co cię zaniepokoiło – np.: „Widzę, że uderzył(a) Pan(i) dziecko”, “Proszę nie bić dziecka. Proszę nigdy tego nie robić”.

• Zaproponuj rozwiązanie

Rodzice czasem biją dzieci, bo nie radzą sobie z presją i silnymi emocjami lub nie znają innych metod wychowawczych. Wtedy najczęściej sami potrzebują wsparcia. Możesz wtedy przekazać informację, że można nauczyć się lepiej sobie radzić w trudnych sytuacjach, prosząc o pomoc specjalistę w żłobku, przedszkolu, szkole lub poradni psychologiczno-pedagogicznej. Może znasz także ofertę lokalnej organizacji pozarządowej, która wspiera rodziców? Zawsze możesz też zaproponować rodzicom skorzystanie z wiedzy i pomocy Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę – informacje znajdziesz  na stronie rodzice.fdds.pl.

Możesz powiedzieć np.: „Wiem, jak czasem trudno jest być rodzicem. Trzymam kciuki, aby udało się Panu(-i) znaleźć metodę wychowawczą, która nie jest przemocą. Wiem, kto mógłby Panu(-i) pomóc”. lub “Wydaje mi się, że rodzicielstwo to bardzo trudny czas. Ale też nie usprawiedliwia to Pani/a zachowania wobec dziecka. Wiem, gdzie znajdzie Pan/i odpowiednie wsparcie”.

Jeśli sytuacja ma miejsce na osiedlu lub w bloku, w którym mieszkasz, dobrym pomysłem może być wrzucenie do skrzynki na listy, wywieszenie na tablicy ogłoszeń lub umieszczenie na forum mieszkańców informacji o warsztatach rozwijających umiejętności wychowawcze rodziców. Wiele takich inicjatyw prowadzą lokalne poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub organizacje pozarządowe, również w czasie epidemii koronowirusa działają telefonicznie lub online. Może podsunięcie namiarów do tych instytucji do skrzynki lub pod drzwi karteczki z życzliwym komentarzem, np.: “słyszę, że chyba Wam jest bardzo trudno. Może te adresy się jakoś Wam przydadzą?” pomoże rodzicom.

Gdy znasz osobę, która stosuje klapsy wobec dziecka, podziel się z nią wiedzą o wartościowych książkach, w których można znaleźć wiele metod lepszego radzenia sobie z wychowaniem dziecka. Jeżeli masz możliwość, powiedz też dziecku o bezpłatnych telefonach zaufania dla dzieci – np. o Ogólnopolskim Telefonie Zaufania dla Dzieci i Młodzieży 116 111.

Bądź odważny!

Reagowanie i wchodzenie w interakcje z nieznajomymi to często wyzwanie, podczas którego czujemy się niekomfortowo. Niewątpliwie takie działanie wymaga odwagi i gotowości do działania. Większość z nas ma – w przeciwieństwie do dziecka – wszystko, żeby zareagować: czujemy, gdy dzieje się coś niepokojącego, potrafimy rozmawiać, zadbać o swoje bezpieczeństwo i planować odpowiednie działania. To wystarczające zasoby, aby stanąć w obronie dziecka!

Żaden z wyżej wymienionych sposobów reagowania nie jest uniwersalny i trudno jednoznacznie określić, jakie działanie zawsze będzie skuteczne. Jego wybór wymaga zdania się na własną intuicję oraz działania zgodnego z własnymi przemyśleniami i emocjami towarzyszącymi konkretnej sytuacji. W sytuacji, gdy obawiasz się o zdrowie lub życie dziecka, wezwij Policję, dzwoniąc pod numer 997 lub 112.

Co robić, gdy jesteś świadkiem silnej agresji wobec dziecka, bądź wiadomo, że sytuacja ma miejsce nie po raz pierwszy – np. dziecko za ścianą regularnie płacze, słychać krzyki, awantury?  

Czasem będzie tak, że zaproponowane wyżej rozwiązania będą nieadekwatne lub nieskuteczne. Jeżeli zwrócenie uwagi rodzicowi nie działa lub sytuacja wygląda na poważną, zawiadom odpowiednie służby:

•      Podziel się swoimi spostrzeżeniami ze specjalistą

Kiedy podejrzewasz, że dziecko jest krzywdzone, powiadom o niepokojącej sytuacji żłobek, przedszkole lub szkołę dziecka. Powiedz o swoich podejrzeniach pedagogowi lub dyrektorowi placówki. Osoby te często znają sytuację dziecka oraz jego rodziny i będą wiedziały, w jaki sposób zareagować. W sytuacji podejrzenia krzywdzenia dziecka możesz także zawiadomić ośrodek pomocy społecznej. Pracownik socjalny uda się do miejsca zamieszkania rodziny i przeprowadzi wywiad środowiskowy. Pozwoli mu to spojrzeć na sytuację rodziny i zaplanować działania, odnoszące się do występujących problemów. Udzieli rodzicom informacji na temat tego, gdzie oraz od kogo można otrzymać pomoc.O swoich spostrzeżeniach możesz też porozmawiać z konsultantami Telefonu dla Rodziców i Nauczycieli w sprawie Bezpieczeństwa Dzieci 800 100 100.

•   Zgłoś sprawę do sądu rodzinnego

O sytuacji przemocy wobec dziecka w rodzinie powinien zostać zawiadomiony sąd rodzinny. Pismo z prośbą o wgląd w sytuację dziecka można wysłać nawet anonimowo. Wzór takiego pisma znajdziesz w załączniku. Sąd rodzinny, dowiedziawszy się o zagrożeniu dobra dziecka, zobowiązany jest podjąć działania mające na celu wsparcie rodziców w wychowaniu dziecka. Pomoc rodzinie może być realizowana np. poprzez skierowanie rodziców na zajęcia rozwijające umiejętności rodzicielskie, zobowiązanie rodzica do skorzystania z poradnictwa specjalistycznego lub zobligowanie rodzica do uczestnictwa w terapii, czy grupie wsparcia. Rodzinie może zostać przydzielony również asystent rodziny. Co istotne, sąd rodzinny nie może zdecydować o tym, że rodzic stosujący klapsy trafi do więzienia. Organ ten jest jednak po to,  aby między innymi weryfikować metody wychowawcze rodziców i w razie potrzeby udzielić rodzinie stosownego wsparcia w wychowaniu dziecka.

•   Zawiadom Policję

Jeżeli jesteś świadkiem silnej agresji wobec dziecka i obawiasz się o jego zdrowie lub życie, niezwłocznie wezwij Policję, dzwoniąc pod numer 997 lub 112. Płacz dziecka może mieć wprawdzie różne przyczyny, ale jeżeli jest częsty, dojmujący, połączony z krzykiem, często bywa jednak sygnałem zaniedbań czy przemocy w rodzinie.

Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę bardzo dziękuje blogerom – Natalii: nishka.pl, Magdalenie: wymagające.pl, Joannie: matkatylkojedna.pl, Kai: moi-mili.pl,Alicji: mataja.pl i Kamilowi: blogojciec.pl – za udział w warsztatach i podzielenie się inspiracjami, które wykorzystaliśmy w tym tekście.

Załącznik 

Wniosek o wgląd w sytuację dziecka

ULOTKA

¹ Przez zakaz stosowania kar cielesnych należy rozumieć nie tylko zakaz „bicia dziecka”, ale także karcenia go przez dawanie tzw. klapsów mających na celu wymuszenie od dziecka posłuszeństwa. Ten cel sprawia, że klaps staje się karą cielesną, a nie właściwą metodą wychowawczą. Każda kara cielesna jest przejawem przemocy w rodzinie, gdyż zgodnie z art. 2 pkt 2 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493) przez przemoc w rodzinie należy rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą – Piasecki Kazimierz (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, wyd. V. Opublikowano: LexisNexis 2011.

² ³ Badanie Kantar Millward Brown S.A. przeprowadzone na zlecenie Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę w sierpniu 2017 roku (CAWI, N=1005; dane opublikowane 17.11.2017). Szczegółowe wyniki w artykule: Włodarczyk, J. (2017). Klaps za karę. Wyniki badania postaw i stosowania kar fizycznych w Polsce. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 16(4), 81-107, dostępnym na stronie dzieckokrzywdzone.fdds.pl