Jak chronić dzieci przed uwodzeniem online?

Rozmowa o uwodzeniu online to nie jednorazowe wydarzenie czy pogadanka edukacyjna, ale szereg działań – rozmów, komentarzy, zachowań, których celem jest zwiększenie świadomości dzieci oraz ich umiejętności dotyczących rozpoznawania, reagowania i ujawniania sytuacji związanych z uwodzeniem online i przekraczaniem granic w relacjach. Skuteczna ochrona dzieci uwzględnia zarówno monitorowanie i zaangażowanie rodzicielskie w aktywności młodych osób online, jak również wzmacnianie dzieci w poczuciu samoskuteczności, sprawczości, kompetencji czy pozytywnej samooceny, które zmniejszają prawdopodobieństwo wykorzystania seksualnego.

1. Zacznij od siebie

Zastanów się, od czego chcesz zacząć rozmowę z dzieckiem, co chcesz mu powiedzieć, czego jesteś ciekawy? Jakie emocje budzi w tobie rozmowa? Czy czegoś się obawiasz? Na przykład reakcji dziecka albo tego, że nie będziesz znać odpowiedzi na jego pytania? Co może ci pomóc? Postaraj się poczuć zaciekawienie – dzieckiem, jego przemyśleniami i reakcjami na temat rozmowy oraz tym, dokąd poprowadzi was rozmowa.

2. Bądź konkretny_a

Rozmawiając z młodą osobą o groomingu, opowiedz, czym jest uwodzenie online, i podaj konkretne przykłady zachowań. Możesz zacząć tak:

Chcę z Tobą porozmawiać o uwodzeniu w internecie. To dla mnie ważne, żebyśmy podobnie rozumieli ten problem oraz co należy zrobić, kiedy taka sytuacja przydarzy się Tobie albo bliskiej Ci osobie.

Nie zrażaj się, jeśli dziecko reaguje brakiem zainteresowania albo przewraca oczami. Jeżeli mówi, że wszystko już o tym wie i nie potrzebuje rozmawiać, doceń jego wiedzę – szczerze – i poproś, żeby się nią podzieliło.

Ważne, aby w rozmowach poruszyć następujące tematy.

Czym jest grooming?

Uwodzenie w sieci (tzw. grooming) to taka sytuacja, w której osoba dorosła nawiązuje z dzieckiem relację, np. na instagramie, messengerze, snapchacie, bo chce dziecko wykorzystać seksualnie. Taka osoba może namawiać do wysyłania intymnych zdjęć i filmów, np. nagich fotek, filmów z masturbacją, lub sama wysyłać takie zdjęcia i filmy; może też dążyć do spotkania offline i wykorzystania seksualnego podczas spotkania.

Zaznacz, że uwodzenie dzieci to przestępstwo, że odpowiedzialność i wina ZAWSZE są po stronie sprawcy.

Kim może być sprawca?

Sprawcą może być dorosła osoba, którą dziecko zna i z którą jest w kontakcie online, albo taka, którą poznało online i z którą jest w kontakcie przez dłuższy czas; także ktoś, kto zaczepi dziecko online, albo nawet osoba znana w sieci – influencer, youtuber etc. To może być ktoś, kto wydaje się przyjacielem/przyjaciółką; ktoś, w kim dziecko jest zakochane albo kogo podziwia.

Jakie strategie stosują sprawcy?

• analizują publikowane w internecie treści i dzięki temu łatwiej nawiązują znajomość, bo wiedzą, czym interesuje się dziecko;
• są zainteresowani, pytają, okazują wsparcie – zachowują się jak przyjaciele;
• izolują od rodziny i znajomych, namawiają na zachowanie relacji w tajemnicy. Przykład: nikt nie zrozumie naszej relacji, będą nam zazdrościć, będą chcieli nas zniszczyć;
• prawią komplementy! Mówią: ale jesteś piękna, seksowna, nie mogę przestać patrzeć na Twoje zdjęcia;
• poruszają intymne tematy, pytają o ciało, o wygląd, o seksualność, doświadczenia, fantazje, dzielą się swoimi fantazjami;
• namawiają/zmuszają do robienia zdjęć i filmów o charakterze seksualnym;
• nie przyjmują do wiadomości odmowy, są natarczywi, stosują komplementy, żeby wymusić zrobienie czegoś, czego nie chcesz; ciągle powtarzają te same prośby, pomimo dyskomfortu osoby po drugiej stronie;
• wzbudzają poczucie winy, manipulują, oczekują „dowodów miłości”;
• szantażują – grożą upublicznieniem materiałów, żądają przesyłania kolejnych albo spotkania.

Powiedz o tym, że niektóre młode osoby decydują się na wysyłanie swoich nagich zdjęć a nawet umawianie się z osobami poznanymi w sieci – zapytaj, dlaczego dziecka zdaniem tak się dzieję, jak ono rozumie takie sytuacje, i podziel się swoimi przemyśleniami. Nie oceniaj i nie krytykuj zachowań młodych osób, które podejmują ryzykowne zachowania online. Razem z dzieckiem zastanówcie się, jakie potrzeby mogą stać za takimi zachowaniami (np. potrzeba uwagi, akceptacji, bycia ważnym), i jak można realizować je w alternatywny, bezpieczny sposób.

Krytykowanie czy wyśmiewanie młodych osób, które wysłały swoje zdjęcia i padły ofiarą uwodzenia, spowoduje że twoje dziecko nie będzie szukało u ciebie wsparcia w trudnych sytuacjach z obawy przed oceną.

Ustal plan reagowania

Powiedz, że sprawcy uwodzenia często grożą konsekwencjami, żeby wymusić na ofiarach milczenie, dzięki czemu mogą pozostać bezkarni. Zapewnij dziecko, że jesteś po jego stronie i mu pomożesz; opowiedz, co byś zrobił, gdyby spotkało je coś takiego. Podkreśl, że znasz sposoby wyjścia nawet z najgorszych sytuacji. Zapytaj, czy umiałoby porozmawiać z Tobą o takiej sytuacji. Jeśli nie – dowiedz się, dlaczego, oraz wspólnie zastanówcie się, co trzeba zmienić, żeby to było możliwe.

Dziecko potrzebuje wiedzieć, że reakcją rodzica na jego zachowanie będzie ciekawość i – jeżeli to potrzebne – wsparcie, a nie ocena, złość czy kara.

Sytuacje, które warto omówić:

• Dziecko nawiązuje online znajomość z kuzynem/kuzynką koleżanki, osoba ta jest w wieku dziecka albo niewiele starsza.
• Do dziecka pisze obca osoba, zadaje pytania, jest miła, prawi dużo komplementów.
• Dziecko dostaje zdjęcie genitaliów, osoba namawia je do wysłania swoich nagich zdjęć.
• Znany influencer pisze do dziecka na instagramie i komplementuje jego wygląd.
• Dziecko pisze do influencera/youtubera, a on zaczyna nalegać na spotkanie.

3. Buduj kompetencje każdego dnia

Korzystaj z różnych okazji, żeby poszerzać świadomość i budować kompetencje dziecka. Jeżeli razem z dzieckiem jesteście świadkami jakiejś sytuacji relacyjnej, oglądacie wspólnie serial lub film, albo internet żyje jakąś „dramą” – porozmawiaj o tym z dzieckiem.

Co o tym myślisz/czy mogę zapytać, co o tym myślisz? Jak uważasz, co można zrobić w takiej sytuacji? Jak Ty byś się zachowała? Ja bym zrobiła to i to. Jak myślisz, dlaczego X zachowała się w taki sposób? Jak to rozumiesz? Czy się z tym zgadzasz? Czy rozmawiacie o tym w szkole? Co uważają Twoi znajomi?

Obserwuj, które pytania budzą pozytywną reakcję Twojego dziecka, jak lubi rozmawiać, kiedy się otwiera, a kiedy reaguje oporem.

4. Otwarta komunikacja dotycząca seksualności i relacji

Rozmawiaj z dziećmi o seksualności, relacjach romantycznych, o podmiotowości.

Młodym ludziom często brakuje wiedzy i wzorców dotyczących dobrych i pozytywnych relacji. Dlatego potrzebują się nauczyć, jakie zachowania są przemocą lub manipulacją i nie powinny się wydarzać w relacjach. Porozmawiaj z młodymi osobami o zasadzie czerwonego i zielonego światła.

Zielone światło dotyczy zachowań, które sprawiają, że w relacjach z innymi czujemy się bezpieczni, doceniani, ważni. To m.in. szacunek, zaufanie, szczerość, ciekawość drugiej osoby, otwartość na drugą osobę i jej opinie, poczucie równości w relacji. W zdrowej relacji czujemy, że możemy wybierać i dokonywać wyborów zgodnie z tym, czego chcemy.

Czerwone światło dotyczy negatywnych relacji, w których możemy czuć się zmuszani do robienia rzeczy, z którymi nie czujemy się komfortowo. Ktoś może domagać się od nas dowodów miłości, grozić, że jeśli nie zrobimy tego, czego chce, nie będzie się z nami przyjaźnił, zrobi sobie krzywdę.; wyzywać nas, krytykować, kontrolować, być zazdrosnym etc. W toksycznych relacjach możemy czuć wstyd, lęk, poczucie winy, niepokój.

Rozmawiajcie o tym, jak rozpoznać, że jest nam z kimś dobrze, jak możemy poczuć, że relacja nam nie służy. Jak dbać o siebie w relacjach, jak ufać swojemu ciału, jak nie ulegać presji, ale też – jak nie wymuszać, jak nie wywierać presji, jak traktować innych i siebie podmiotowo, czym jest świadoma zgoda – to są informacje, których młodzi ludzie potrzebują od dorosłych.

Otwarcie rozmawiajmy też o seksualności i seksie. Młodzi ludzie potrzebują wiedzy. Jeżeli nie otrzymają jej od nas oraz z wiarygodnych i zweryfikowanych źródeł, będą jej poszukiwać w internecie, czerpiąc wzorce dotyczące bliskości, intymności, seksualności m.in. z pornografii, która pełna jest przemocy, czy z materiałów lub wypowiedzi internetowych influencerów.

5. Trenuj z dziećmi stawianie granic

Wiedza to za mało, potrzebne są konkretne umiejętności dotyczące mówienia NIE i stawiania granic w relacjach. Dobrą przestrzenią jest nasza relacja z dzieckiem. Miejmy świadomość, że jeśli żądamy od dzieci uległości, to osłabiamy ich samodzielność w myśleniu a tym samym poczucie własnej wartości i sprawczości. Jeżeli dzieci obawiają się wyrazić własne zdanie wobec nas – będą miały z tym kłopot również wobec innych dorosłych. Postawienie granicy osobie dorosłej wymaga odwagi i wiary w siebie.

Ważne, żeby dzieci nie dorastały w poczuciu, że kiedy nie zrobią tego, czego chce osoba dorosła, jeżeli się nie dostosują, to utracą jej uwagę, akceptację, miłość czy relację z nią.

Wspieraj dziecko w stawianiu granic w relacjach rówieśniczych czy z innymi członkami rodziny – babcią, dziadkiem, rodzeństwem etc. Modeluj odpowiednie zachowania – kiedy widzisz, że dziecko ma trudność z odmową albo obronieniem siebie, pomóż mu w tym. Następnie wróćcie do tej sytuacji i przećwiczcie, jak mogłoby zareagować następnym razem.

Rozmawiaj też z dzieckiem o szacunku do cudzych granic.

6. Bądź uważny_a

Bardziej narażone na uwodzenie są dzieci, które:

• mają niskie poczucie własnej wartości (dzieci, które pragną być lubiane, chciane, ważne, bo nie czują się tak na co dzień);
• czują się samotne, smutne, mają depresję;
• przechodzą trudny moment w życiu;
• mają konflikty z rówieśnikami, trudności w grupie rówieśniczej, nie mają bliskich przyjaciół;
• mają niezaspokojone potrzeby emocjonalne.

Z kolei czynnikami chroniącymi dziecko są m.in.: bliscy przyjaciele, zainteresowania i zajęcia pozaszkolne, które sprawiają dziecku przyjemność, bliskie więzi w rodzinie, świadomość swoich mocnych stron i zasobów, poczucie własnej wartości, edukacja seksualna.

Dlatego bądź uważny na kontekst funkcjonowania twojego dziecka – obserwuj, jak funkcjonuje w szkole, wśród rówieśników, w domu, jaki ma nastrój, jak o sobie mówi, czy ma z kim spędzać czas.

 

Dodatkowe materiały:

SEXEDPL. Dorastanie w miłości, bezpieczeństwie i zrozumieniu. Przewodnik dla rodziców, W.A.B., 2022

SEXEDPL. Rozmowy Anji Rubik o dojrzewaniu, miłości i seksie, W.A.B., 2018

Nowe wychowanie seksualne. Ciało, emocje, umysł. Dorastanie do dobrych relacji z sobą i innymi, Agnieszka Stein, Mamania, 2018