Mowa nienawiści

Mowa nienawiści nie jest zjawiskiem pojawiającym się tylko w internecie. Jednak specyfika nowych mediów umożliwiająca publikowanie komentarzy lub tekstów każdemu, z zachowaniem pozornej anonimowości sprawiła, że internet stał się miejscem, w którym mowa nienawiści jest szczególnie widoczna.

Mowa nienawiści to wszystkie wypowiedzi ustne i pisemne, a także obrazkowe, które mają na celu wyszydzanie i poniżanie osoby lub grupy z uwagi na przynależność rasową, etniczną czy religijną, a także płeć, preferencje seksualne, poglądy polityczne, kalectwo czy przynależność do naturalnej grupy społecznej. Zgodnie z definicją Rady Europy mowa nienawiści to „każda forma wypowiedzi, która rozpowszechnia, podżega, propaguje lub usprawiedliwia nienawiść rasową, ksenofobię, antysemityzm lub inne formy nienawiści oparte na nietolerancji, włączając w to nietolerancję wyrażaną w formie agresywnego nacjonalizmu lub etnocentryzmu, dyskryminacji lub wrogości wobec mniejszości, migrantów bądź osób wywodzących się ze społeczności imigrantów” (Rada Europy, 1997).

Mowa nienawiści przyczynia się do powstawania, rozpowszechniania oraz utrwalania negatywnych stereotypów dotyczących osoby lub grupy osób. Często zawiera wulgaryzmy oraz może manipulować faktami i danymi.

Na gruncie prawa polskiego mowa nienawiści jest karalna. W polskim prawie można znaleźć kilka przepisów odnoszących się to tego zjawiska. Dwa podstawowe to art. 256 oraz 257 Kodeksu karnego, które informują, że publiczne znieważanie grupy ludności albo poszczególnych osób z powodu przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Podobnie publiczne propagowanie faszystowskich lub innych totalitarnych ustrojów państwa lub nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch. Mowa nienawiści w niektórych przypadkach może wyczerpywać znamiona innych przestępstw m.in. groźby karalnej – art. 190 Kodeksu Karnego, Zniesławienia – art. 212 Kodeksu karnego oraz znieważenia osoby – art. 216 Kodeksu karnego.

Oczywiście nie wszystkie agresywne wypowiedzi w sieci można określić jako mowę nienawiści. Szerszym pojęciem jest tzw. hejtowanie. Termin ten stosuje się przede wszystkim do takich wypowiedzi, które są agresywne i nie mają podłoża ideologicznego. O ile mowa nienawiści opiera się na negatywnych stereotypach i jest powiązana z poglądami danej osoby, to hejtowanie jest przejawem agresji bez ściśle określonego podłoża. Młodzi użytkownicy skarżą się, że zostali zhejtowani bez wyraźnego powodu. To już nie jest agresja skierowana przeciwko np. grupie etnicznej, a po prostu działanie agresywne. Istotną kwestią w temacie hejtowania są tzw. trolle. Ich aktywność w sieci sprowadza się do publikowania agresywnych, kontrowersyjnych komentarzy, których celem jest wywołanie oburzenia i reakcji pozostałych komentujących.

W internecie można spotkać się ze zdaniem „nie karmić trolla”. Jest to apel o nieodpowiadanie na zaczepki, ponieważ troll liczy na falę oburzenia i czerpie satysfakcję z komentarzy będących odpowiedzią na jego prowokację.

Kolejnym ważnym określeniem jest tzw. flejm (ang.flame), czyli kłótnia internetowa polegająca na wymianie obraźliwych komentarzy. Często jest ona spowodowana skrajnymi różnicami w opinii na dany temat, np. polityczny.

Mowa nienawiści oraz hejt pojawia się w internecie w bardzo różnych formach: na stronach internetowych, blogach i forach. Umożliwiają one budowanie społeczności m.in. przez jednoczesną dostępność wielu kanałów komunikacji. Strony tego rodzaju mogą stanowić narzędzie do rekrutacji nowych członków np. organizacji faszystowskich oraz szerzenia niebezpiecznych ideologii. Witryny zawierające mowę nienawiści można zgłosić np. na stronie Dyżurnet.pl. W przypadku forów internetowych mogą być to zamknięte grupy, do których dostęp mają jedynie wybrani, zarejestrowani użytkownicy. Mowa nienawiści może być także rozpowszechniana przeze-maile oraz media społecznościowe.

Jednym z najbardziej powszechnych kanałów szerzenia mowy nienawiści oraz hejtu w internecie są komentarze.

Można je znaleźć zarówno pod artykułami, jak i na blogach. Komentarze zapewniają wspominaną na początku pozorną anonimowość, co dodatkowo wpływa na zawarty w nich wysoki poziom agresji. Mowa nienawiści to nie tylko komentarze lub artykuły. Może ona przyjmować formę obrazków lub filmów. Przykładem mogą być tzw. memy, czyli porcje informacji kopiowanie i rozsyłane między internautami. Jedną z form memów są powtarzające się obrazki ze zmienionym tekstem. W niektórych przypadkach mogą być one platformą szerzącą mowę nienawiści, np. zdjęcie osoby czarnoskórej opatrzone rasistowskim komentarzem. Kolejnym, czasem nieoczywistym przejawem mowy nienawiści mogą być gry, które oprócz dostarczenia rozrywki obrażają pewną określoną grupę ludzi, np. Border Patrol, w której zadaniem gracza jest zwalczanie obywateli Meksyku przekraczających granicę USA. Podczas rozgrywki strzela się m.in. do kobiet w ciąży czy matek prowadzących swoje dzieci za rękę. Mowa nienawiści może być także rozprzestrzeniana przez filmy oraz muzykę, np. wykonywaną przez zespoły o mocnym zabarwieniu nacjonalistycznym.

Wśród przeanalizowanych 10 mln komentarzy, aż 85 tys. sklasyfikowano jako mowę nienawiści.

Warto reagować, by użytkownicy internetu nie pozostali bezbronni wobec agresywnych, wulgarnych czy obraźliwych treści. Większość portali daje możliwość zgłaszania nadużyć bezpośrednio w sekcji komentowania lub za pomocą poczty elektronicznej do administratorów serwisów. Jakość debaty internetowej zależy od wszystkich jej uczestników, również od reagujących czytelników.