To tylko „niewinny” klaps?

Chociaż od 2010 r. kary fizyczne są w Polsce prawnie zakazane, to nadal ponad ¼ rodziców przyznaje się do ich stosowania (Włodarczyk, 2017). Najczęściej wybieraną przez opiekunów formą fizycznego karania dzieci jest dawanie klapsów. Istnieje wiele przekonań o klapsach – że są skuteczne, uczą norm i zasad właściwego zachowania, zapobiegają agresji i są nieszkodliwe dla dziecka. Wygłaszający takie stwierdzenia bazują na obiegowych opiniach i stereotypach, nie odwołując się zazwyczaj do wyników badań. Tymczasem od lat 70. XX w. badacze zajmujący się rozwojem dziecka pochylają się nad wpływem kar fizycznych na funkcjonowanie dziecka. Dostarczają coraz liczniejszych argumentów, że powyższe stwierdzenia nie są zgodne z prawdą.

Klaps jest skuteczny?

Chociaż większość rodziców stosujących kary fizyczne twierdzi, że czyni to z powodu utraty panowania nad sobą (56%) lub bezradności i bezsilności (36%), to blisko ¼ rodziców sięga po kary fizyczne, w tym klapsy, wierząc w ich skuteczność (Włodarczyk, 2017).

Niektóre badania nad natychmiastowym skutkiem klapsów rzeczywiście potwierdzają, że pod wpływem kary dzieci zaprzestają danego zachowania w konkretnej sytuacji. Jednocześnie wiele badań wskazuje również, że inne, nieprzemocowe metody przynoszą podobne efekty (Gershoff, 2013). Obserwując zachowania dzieci w dłuższej perspektywie, okazuje się, że jeśli nauka o niewłaściwości jakiegoś zachowania była przekazywana za pomocą kar fizycznych, to dziecko unikało tego zachowania wtedy, kiedy istniało zagrożenie karą (np. w obecności rodzica). Jednak gdy ryzyko kary malało, dzieci nadal miały skłonność do podejmowania tych samych zachowań, które spotykały się z dezaprobatą rodziców (Gershoff i Grogan-Kaylor, 2016). Żadne z przeprowadzonych naukowych badań nie potwierdziły, że kary fizyczne są skuteczne w dłuższej perspektywie (Fergusson, 2013).

Klaps zmniejsza agresję dzieci?

Część rodziców stosujących kary fizyczne twierdzi, że robi to w sytuacji, gdy dziecko zachowało się agresywnie, np. w stosunku do innego dziecka. Abstrahując już od ironicznej wymowy faktu, że uderzając dziecko, czyli stosując agresję, chcemy je agresji oduczyć, znowu badania pokazują, że skutek może być odwrotny od zamierzonego. Dzieci, które są bite (dla ścisłości – mówimy o karach fizycznych, a nie o znęcaniu się), przejawiają wyższy poziom agresji. Co więcej, dzieci, które od najbliższych doświadczają bolesnych i upokarzających kar, mają tendencję do postrzegania intencji innych ludzi jako wrogich, a co za tym idzie, częściej uciekają się do agresji w kontaktach z innymi (Durrant, 2012).

Klaps uczy zasad i norm zachowania?

Zwolennicy klapsów twierdzą, że odbierając rodzicom prawo do stosowania kar fizycznych, pozbawiamy ich wpływu na wychowanie dziecka, a co za tym idzie − możliwości wpojenia dzieciom norm moralnych i zasad, jakich należy w życiu przestrzegać. Jednak i tu badania wskazują, że dzieci, wobec których stosowano klapsy, nie uwewnętrzniają norm, nie wykształca się u nich wewnętrzne przekonanie, co jest dobre, a co złe (Gershoff, 2013). Dzieci od rodziców powinny doznawać miłości, troski i opieki. Te, które są bite, odczuwają lęk, smutek i złość, kiedy rodzice wymierzają im klapsy czy inne kary fizyczne. Uczucia te utrudniają im przyswojenie nauki, jaką być może chcieli im przekazać rodzice. Dzieci mogą się wystrzegać pewnych zachowań ze strachu przed karą, ale nie dlatego, że zrozumiały, dlaczego dane zachowanie jest złe. Możemy więc co najwyżej zwiększyć posłuszeństwo dziecka (mając na uwadze ograniczenia opisane powyżej), ale raczej nie doprowadzimy do jego rozwoju moralnego.

Wychowawczy klaps nie szkodzi?

Zwolennicy stosowania kar fizycznych podważają tezę, że klapsy mogą mieć długotrwałe negatywne konsekwencje dla rozwoju, zdrowia i zachowania dziecka. Utrzymują, że jeśli są wymierzane przez rodziców z właściwą intencją i bez emocji, pełnią rolę wychowawczą i mają dobroczynne skutki. O tym, że jednak większość polskich rodziców wymierza kary fizyczne pod wpływem silnych emocji i że rola wychowawcza klapsów jest wątpliwa, pisaliśmy już wyżej. A co z brakiem szkodliwości?

Najnowsze badania nad konsekwencjami stosowania kar fizycznych, w tym klapsów, wskazują, że kary fizyczne wobec dzieci mogą mieć związek z negatywnymi konsekwencjami, a stopień ich nasilenia zależy od częstotliwości i dotkliwości stosowanych przez rodziców kar (Gershoff, 2002; Paolucci i Violato, 2004; Durrant 2012, Gershoff, Grogan-Kaylor, 2016, Gershoff i in., 2018). Wśród najczęstszych negatywnych konsekwencji wymienia się:

• obniżenie poczucia własnej wartości,
• pogorszenie relacji z rodzicami,
• spowolnienie rozwoju poznawczego,
• zwiększenie poziomu agresji w relacjach interpersonalnych,
• problemy ze zdrowiem psychicznym.

Pojawiają się też  głosy, które ostrożniej formułują hipotezy w sprawie negatywnego wpływu kar fizycznych (m.in. Baumrind, Larzelere i Cowan, 2002; Holden, 2002; Larzelere, Kuhn, 2005; Fergusson, 2013). Badacze ci twierdzą, że o ile wyniki badań potwierdzają, że częste stosowanie klapsów lub stosowanie klapsów i innych kar fizycznych o większej sile rzeczywiście może wiązać się z negatywnymi konsekwencjami u dzieci, o tyle negatywnego wpływu okazjonalnego stosowania klapsów o mniejszej sile nie można jednoznacznie potwierdzić. Jednocześnie jednak przyznają, że badania nie dostarczają podstaw, by twierdzić, że klapsy mają jakiekolwiek pozytywne długotrwałe konsekwencje (Fergusson, 2013).

Powyższe wyniki badań prowadzą więc do wniosku, że klaps w najlepszym razie jest zwyczajnie nieskuteczny, w najgorszym zaś − jest szkodliwy.

Jednocześnie różne badania skuteczności programów edukacyjnych skierowanych do rodziców wskazują, że jeśli rodzice rezygnują ze stosowania kar fizycznych i sięgają po bardziej konstruktywne metody wychowawcze, są w stanie zachęcić dziecko do właściwego zachowania i współpracy. Co ważne, takie nastawienie daje rodzicowi możliwość nawiązania wartościowej i bliskiej relacji z dzieckiem, która nie będzie oparta na strachu i braku poczucia stabilności. Warto zatem się zatrzymać i przemyśleć swoje podejście do wychowania dziecka!

 

Bibliografia:

Baumrind, D., Larzelere, R. E., & Cowan, P. A. (2002). Ordinary physical punishment: Is it harmful? Comment on Gershoff (2002). Psychological Bulletin, 128.

Durrant, J. (2012). Physical punishment of children: lessons from 20 years of research, Canadian Medical Association Journal, 184 (12).

Gershoff, E.T. (2002). Corporal punishment by parents and associated child behaviors and experiences: a meta-analytic and theoretical review, Psychological Bulletin, 128 (4).

Gershoff, E. T. (2013). Spanking and child development: we know enough now to stop hitting children, Child Development Perspectives, 7 (3).

Gershoff, E. T, Godman, G. S, Miller-Perrin, C.L., Holden, G.W., Jackson Y., Kazdin, A. E. (2018). The strength of the casual evidence against physical punishment of children and its implications for parents, psychologists and policymakers, American Psychologist, 73 (5).

Gershoff, E. T., Grogan-Kaylor, A. (2016). Spanking and Child Outcomes: Old Controversies and New Meta-Analyses. Journal of Family Psychology, 30.

Ferguson, C.J. (2013). Spanking, corporal punishment and negative long-term outcomes: A meta-analytic review of longitudinal studies, Clinical Psychology Review, 33.

Holden, G. W. (2002). Perspectives on the effects of corporal punishment: Comment on Gershoff (2002). Psychological Bulletin, 128.

Larzelere, R. E., Kuhn, B. R. (2005). Comparing Child Outcomes of Physical Punishment and Alternative Disciplinary Tactics: a Meta-Analysis, Clinical Child and Family Psychology Review, 8 (1).

Paolucci,E., Violato, C. (2004).  A Meta-Analysis of the Published Research on the Affective, Cognitive, and Behavioral Effects of Corporal Punishment, The Journal of Psychology, 138 (3).

Włodarczyk, J. (2017). Klaps za karę. Wyniki badania postaw i stosowania kar fizycznych w Polsce. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 16 (4).

Artykuł powstał w ramach projektu From policy to reality – shifting attitudes and practices from corporal punishment to safeguarding children” nr. JUST /2015/RDAP/AG/CORP/9175 przy wsparciu finansowym z programu Rights, Equality and Citizenship (REC) (2014-2020) Unii Europejskiej. Wyłączną odpowiedzialność za treść tego artykułu ponosi Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, treść w żaden sposób nie może zostać uznana za wyraz poglądów Komisji Europejskiej.