Jak chronić nastolatki przed wykorzystaniem seksualnym?

Profilaktyka wykorzystania seksualnego to umiejętności, które dla zwiększenia swojego bezpieczenstwa powinna znać każda młoda osoba, zaś edukacja w tym kierunku powinna rozpoczynać się jak najwcześniej. Świadomość własnych granic, umiejętność mówienia „NIE”, chronienia siebie i swojego ciała to podstawy profilaktyki wykorzystania seksualnego w późniejszym wieku. Im wcześniej dziecko jest wspierane w rozwoju świadomości własnych praw tym łatwiej jest mu ochronić się przed nadużyciami w przyszłości. Jednak tak samo ważna jest edukacja w tym zakresie nastolatków.  

 O czym mówimy mówiąc o profilaktyce wykorzystania seksualnego?  

Profilaktyka wykorzystania seksualnego to wszelkie działania prewencyjne jakie podejmujemy od najmłodszych lat, aby zapobiec skrzywdzeniu osoby na tle seksualnym. Najważniejszym elementem tej profilaktyki jest szeroko rozumiana edukacja seksualna. Nie zawężamy jej jedynie do lekcji w szkołach, ale opieramy przede wszystkim na tym, czego dzieci uczą się w rodzinie. Ta nauka to nie tylko przekazywane informacje, ale także gesty, zachowania, uwagi, sposoby reakcji, które dzieci, a później nastolatki, słyszą na co dzień w domu. Już niemowlęta czują, w jaki sposób opiekun obchodzi się z nimi i dzięki temu kształtują w sobie stosunek do siebie i własnego ciała. Każdy kontakt z dzieckiem to nowe źródło informacji – o tym, czy moje ciało jest czymś „dobrym” czy może „złym”. Na początku dzieje się to przede wszystkim za pomocą dotyku, stopniowo wkraczają słowa i odpowiedzi na pytania, z czasem pojawiają się rozmowy. Ważne, żeby w ich trakcie sięgać po poprawny język, już od małego ucząc dziecko prawidłowego nazewnictwa części intymnych czy czynności. To dla dziecka baza, na której będzie opierać się w dalszej edukacji, a dla rodzica ważny wkład w bezpieczeństwo w sferze seksualnej. Nastolatek to istota już do pewnego stopnia ukształtowana, często w dużym chaosie wobec nadmiaru informacji i przeżyć, jednak posiadająca zaskakująco szeroki zakres doświadczeń zdobytych przez obserwację lub własne interakcje. Nie oznacza to jednak, że już za późno na profilaktykę. Nawet jeśli młoda osoba ma już za sobą jakieś doświadczenia lub wie więcej niż moglibyśmy się spodziewać, warto poruszać tę tematykę. Nigdy nie jest za późno na to, żeby porozmawiać z dzieckiem o seksualności. Zdarza się, że rodzic lub opiekun mają trudność z tym tematem. Warto wtedy sięgnąć po wsparcie kogoś, kto takie rozmowy ma już za sobą lub wspomóc się literaturą. Książki mogą stać się wspaniałym pretekstem do rozmów o seksualności.   

 Czym jest wykorzystywanie seksualne? 

W przypadku młodszych dzieci najczęściej jest to wykorzystanie przez osobę dorosłą, na przykład w postaci czynów pedofilnych. Nastolatki są dużo częściej (1) niż młodsze dzieci narażone na wykorzystanie ze strony rówieśników. Wykorzystaniem może być wymuszenie stosunku seksualnego lub czynności seksualnej. Mogą to być także uporczywe zaczepki, niewybredne uwagi dotyczące wyglądu czy zachowania osoby, niechciane dotykanie, czy po prostu każde zachowanie o podłożu seksualnym, przez które osoba czuje się niekomfortowo, zmuszana do czegoś lub zastraszana.

 Co możesz zrobić jako rodzic, aby uchronić dziecko przed wykorzystaniem seksualnym? 

1. Szanuj granice swojego dziecka.  

• Zostaw mu przestrzeń na prywatne sprawy.  
• Respektuj jego intymność.  
• Traktuj tak, jak chciałbyś, żeby potraktowano Ciebie.   

Robiąc to dajesz mu sygnał, że jest wartościowym człowiekiem, a jego decyzje są ważne, nawet jeśli nie zawsze wydają Ci się rozsądne. Pamiętaj, że to w jaki sposób traktujesz nastolatka, jest dla niego matrycą przyszłych relacji. Mając doświadczenie z domu, w którym przekracza się granice, jest bardzo prawdopodobne, że poza domem zadziała ten sam schemat: nastolatek nie będzie potrafił zadbać o siebie w relacji.     

2. Reaguj na zachowania przemocowe.  

• Nie tylko te, dotyczące przemocy na tle seksualnym, ale wszystkie noszące znamiona przemocy.  
• Dotyczące Twojego dziecka, a także te, dotyczące osób z jego otoczenia.  

Jeśli słyszysz, że znajomi wyzywają kolegę lub koleżankę, lub widzisz niewybredne komentarze albo hejt w Internecie – mów głośno, że Ci się to nie podoba. Nazywaj przemoc i wyrażaj swój sprzeciw. W ten sposób pokażesz swojemu dziecku, że na przemoc można i trzeba reagować. Dasz mu też odczuć, że gdyby przydarzyło mu się coś podobnego – może na Ciebie liczyć. I najważniejsze – swoją reakcją pokażesz, jak ono samo może zachować się w takiej sytuacji. 

3. Edukuj dziecko w zakresie stawiania granic i szanowania własnego ciała. Mów o tym, że:  

• Jego ciało należy do niego.  
• NIE znaczy NIE. 
• Nikt nie ma prawa zmuszać go do niczego w sferze seksualnej.  
• Do jakiejkolwiek czynności seksualnej potrzebna jest wyrażona świadomie zgoda drugiej osoby. Zgoda wyrażona pod wpływem działania substancji psychoaktywnej (takiej jak alkohol lub narkotyki) nie jest zgodą świadomą.   
• Zawsze ma prawo wycofać się z relacji intymnej z drugą osobą, nawet jeśli wcześniej się na nią zgodziło.  

Jeśli są to dla Ciebie trudne zagadnienia pamiętaj, że nie musisz odwoływać się bezpośrednio do doświadczeń Twojego dziecka. Możesz skorzystać z sytuacji, która pojawi się sama lub Ty ją wywołasz np. podrzucając książkę czy artykuł. Także przy okazji filmów, seriali czy wiadomości telewizyjnych może pojawić się temat, który dotyczy wykorzystywania seksualnego. Warto rozwinąć go z dzieckiem. Możesz zacząć rozmowę w następujący sposób: „Ten temat wydaje mi się bardzo ważny w kontekście młodych ludzi, co Ty o tym sądzisz? Czy rozmawialiście kiedykolwiek o tym w szkole?” 

„Niepokoję się, słysząc o sytuacjach wykorzystania, takich jak ta. Zastanawiam się czy Ty masz pomysł co zrobić, żeby do tego nie dopuścić?  Jak byś sobie poradził/poradziła, gdyby przydarzyło Ci się coś podobnego?” 

4. Zadbaj o siebie. Nastolatki uczą się najwięcej poprzez obserwację/modelowanie. Swoim zachowaniem w wielu sytuacjach możesz pokazać, jak ważne są: 

• umiejętność dbania o własne granice,  
• umiejętność odmawiania w asertywny sposób,  
• komunikowanie swoich potrzeb, 
• proszenie o pomoc, kiedy tego potrzebujemy.  

Te umiejętności są ważne w wielu obszarach. Twoje dziecko obserwując na co dzień takie zachowania, będzie mogło skorzystać z nich także w sferze seksualnej. To trudne, bo wymaga pracy nad sobą, czasami uczenia się nowych umiejętności. Jednak to inwestycja nie tylko w Twoją przyszłość, ale także Twojego dziecka 🙂   

1. Włodarczyk, J., Sajkowska, M. (2013). Wykorzystywanie seksualne dzieci. Wyniki Ogólnopolskiej diagnozy problemu przemocy wobec dzieci. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 12(3).