Lęk separacyjny – nie taki straszny, jak go malują

Między dzieckiem a rodzicem od momentu narodzin nawiązuje się niezwykła i bardzo silna więź, która jest charakterystyczna wyłącznie dla tej relacji. Ta zażyłość jest pogłębiana z każdym uśmiechem, dotknięciem, wymianą spojrzeń, przytuleniem dziecka. W ten sposób zaspakajane są jego psychiczne potrzeby i kształtowane jest w nim poczucie bezpieczeństwa.

W tej bezpiecznej atmosferze, otoczony opieką mamy i taty maluch rozwija się w pierwszych miesiącach swojego życia. Zdarza się, że około 7–9 miesiąca życia dziecko nagle głośno odmawia pozostania bez głównego opiekuna. Swoje niezadowolenie wyraża poprzez grymaszenie, płacz, a nawet donośny krzyk. Z perspektywy dorosłego nie dzieje się nic złego czy niepokojącego, gdy rodzic na chwilę idzie do kuchni, łazienki czy do innego pokoju. Mimo że sytuacja sama z siebie jest trudna, dodatkowo mogą pojawiać się niełatwe dla opiekuna komentarze ze strony rodziny czy przyjaciół – „Rozpuścili dziecko, to teraz mają”, „Mówiłam, żeby nie brać go na ręce za każdym razem, gdy płacze”, „Tak to jest, jak dziecko nosi się cały czas”. Wielu rodziców w tej sytuacji zastanawia się, co się właściwie dzieje z dzieckiem, skąd bierze się takie zachowanie malucha, czyja to właściwie wina oraz czy nie popełnili jakiegoś błędu.

Dziecko w wieku 7–9 miesięcy może płakać i krzyczeć w sytuacji pozostawienia bez mamy lub taty.

Istnieje duże prawdopodobieństwo, że maluch doświadcza dziecięcego lęku separacyjnego, który jest lękiem rozwojowym i normalnym dla tego momentu życia dziecka. Jest to sytuacja trudna zarówno dla dziecka, jak i rodzica, ale nie jest niczym nieprawidłowym.

We wczesnych miesiącach życia dziecko zapoznaje się z podstawowymi zasadami dotyczącymi kontaktów z innymi ludźmi. Uczy się wtedy wzorca naprzemiennych reakcji, polegających m.in. na wymianie spojrzeń z rodzicem, uśmiechaniu się w reakcji na uśmiech opiekuna, zwracaniu uwagi na osobę, która mówi do dziecka. Od około 7. miesiąca życia dziecko ma już wyraźnie ukształtowaną więź z rodzicem. Między głównym opiekunem a dzieckiem powstał trwały i określony związek. Dziecko przywiązuje wagę do tego pod czyją opieką zostaje oraz kto się na nim koncentruje. Zaczyna sygnalizować tęsknotę za matką lub ojcem w momencie ich nieobecności. Dąży do bliskości z swoim głównym opiekunem, ponieważ daje mu to poczucie bezpieczeństwa. Zaczyna wyrażać protest przeciwko rozłące oraz nieufność względem obcych mu osób.

Dodatkowo na tym etapie rozwoju dziecka jego rozumowanie działa zgodnie z zasadą: widzę cię – więc istniejesz, nie widzę cię – wiec cię nie ma. Znikający z pola widzenia dziecka opiekun to dla niego sygnał, że danej osoby nie ma. A przy tym nie ma znaczenia, że jego mama lub tata przebywają w pomieszczeniu obok. Powoduje to płacz, lęk i poczucie straty u maluszka.

Jak radzić sobie z lękiem separacyjnym, gdy rodzic musi wyjść bez dziecka?

Najważniejszą kwestią w tej sytuacji pozostaje zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa. Jeżeli wyjścia rodzica są dość regularne, dobrze jest, aby opiekę nad maluchem sprawowała ta sama osoba. Przyczyni się to do zapewnienia dziecku komfortu psychicznego i będzie pomocne przy nawiązywaniu nowych więzi z innymi osobami. Dobrym pomysłem jest doprowadzenie do sytuacji, w której osoba pozostająca z dzieckiem pierwszy raz nie jest mu zupełnie obca. Wcześniejsze spotkania z nową osobą w obecności mamy lub taty są bardzo pomocne.

Często stosowaną, lecz niewłaściwą, praktyką są ukradkowe wyjścia rodziców. Ułatwia to sytuację rodzicom, lecz nie dziecku.

Gdy rodzic wychodzi powinien pożegnać się z dzieckiem, powiedzieć dokąd idzie i kiedy zamierza wrócić. Pożegnanie może stać się rytuałem np. przytulenie malucha i powiedzenie „pa, pa”. Takie stałe, powtarzane elementy dają dziecku poczucie bezpieczeństwa. Dziecko uczy się, co oznacza takie zachowanie, i po jakimś czasie wie, że rodzic wychodzi, ale też doświadcza tego, że do niego wraca.

Podczas wspólnego czasu warto pobawić się z dzieckiem w zabawę „a kuku”- chować twarz za poduszkę, szal i po chwili ją odkrywać. Do tej zabawy można użyć również zabawek dziecka. Zabawa ta uzmysławia maluchowi, że chociaż osoba czy przedmiot znika, to za chwile ukazuje się ponownie.

Wczesny lęk separacyjny jest naturalnym zjawiskiem u dzieci o prawidłowym stylu przywiązania do rodzica.

Styl ten charakteryzuje się umiarkowanym dążeniem dziecka do bliskości z opiekunem, poczuciem niepokoju w momencie jego zniknięcia oraz ciepłym powitaniem, gdy już powróci. Odczuwanie przez dziecko lęku jest dla niego trudnym momentem, w którym należy udzielić mu wsparcia, wykazać zrozumienie oraz zapewnić bliskość. Lęk tego typu powinien przeminąć wraz z dalszym rozwojem dziecka.